Δημιουργικότητα και ΔΕΠΥ: Όταν το μυαλό που «περιπλανιέται» ανοίγει νέους δρόμους σκέψης

Μια νέα έρευνα ρίχνει φως στη σύνδεση ανάμεσα στη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και την αυξημένη δημιουργικότητα, υποδεικνύοντας ότι το φαινόμενο αυτό οφείλεται εν μέρει στην τάση των ατόμων με ΔΕΠΥ να αφήνουν το μυαλό τους να «περιπλανιέται». Τα ευρήματα παρουσιάστηκαν στο Συνέδριο του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Νευροψυχοφαρμακολογίας (ECNP) που πραγματοποιήθηκε στο Άμστερνταμ.

Το μυαλό που ταξιδεύει: Από την απροσεξία στη δημιουργική έμπνευση

Η ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής τη Δρ. Han Fang από το Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο Radboud της Ολλανδίας, διερεύνησε για πρώτη φορά τον άμεσο μηχανισμό που συνδέει τη ΔΕΠΥ με τη δημιουργικότητα. Όπως εξήγησε η ίδια:

«Προηγούμενες μελέτες υπέθεταν ότι το “mind-wandering” μπορεί να συνδέει τη ΔΕΠΥ με τη δημιουργική σκέψη, αλλά καμία δεν είχε εξετάσει απευθείας αυτή τη σχέση. Εμείς το κάναμε, χρησιμοποιώντας δύο ανεξάρτητες ομάδες συμμετεχόντων από την Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο — συνολικά 750 άτομα. Η ανεξάρτητη ανάλυση δύο ομάδων μάς επιτρέπει να έχουμε μεγαλύτερη βεβαιότητα για τα αποτελέσματα.»

Οι ερευνητές εξέτασαν πώς τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ (όπως η απροσεξία, η παρορμητικότητα και η νοητική απόσπαση) σχετίζονται με τη δημιουργικότητα και την καθημερινή λειτουργικότητα. Και στις δύο ομάδες παρατηρήθηκε ότι όσο περισσότερα χαρακτηριστικά ΔΕΠΥ εμφάνιζε κάποιος, τόσο περισσότερο περιπλανιόταν το μυαλό του.

Τι σημαίνει «mind-wandering»;

Ο όρος «mind-wandering» περιγράφει τη μετατόπιση της προσοχής από την τρέχουσα δραστηριότητα προς εσωτερικές σκέψεις ή φαντασιώσεις. Όλοι οι άνθρωποι βιώνουν σε κάποιο βαθμό αυτή τη νοητική περιπλάνηση, αλλά είναι πολύ πιο έντονη στα άτομα με ΔΕΠΥ. Η Δρ. Fang εξηγεί ότι υπάρχουν δύο είδη νοητικής περιπλάνησης:

• Αυθόρμητη περιπλάνηση (spontaneous mind-wandering): όταν το μυαλό αποσπάται χωρίς πρόθεση, περνώντας τυχαία από σκέψη σε σκέψη.

• Εσκεμμένη περιπλάνηση (deliberate mind-wandering): όταν κάποιος επιλέγει συνειδητά να αφήσει τη σκέψη του να «ταξιδέψει» σε νέες κατευθύνσεις.

Οι ψυχίατροι έχουν πλέον τρόπους να μετρούν πόσο συχνά και με ποια μορφή εμφανίζεται αυτό το φαινόμενο.

Όταν η ΔΕΠΥ γεννά δημιουργία

Για να αξιολογήσουν τη δημιουργικότητα, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να βρουν πρωτότυπες χρήσεις για καθημερινά αντικείμενα — μια κλασική μέθοδος μέτρησης δημιουργικής σκέψης.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες με περισσότερα χαρακτηριστικά ΔΕΠΥ (όπως υπερκινητικότητα ή παρορμητικότητα) πέτυχαν υψηλότερες βαθμολογίες σε δημιουργικά επιτεύγματα και στις δύο μελέτες. Επιπλέον, η εσκεμμένη νοητική περιπλάνηση συσχετίστηκε άμεσα με τη μεγαλύτερη δημιουργικότητα.

Με άλλα λόγια, τα άτομα με ΔΕΠΥ φαίνεται να διαθέτουν μια φυσική τάση για ελεύθερη, μη γραμμική σκέψη — κάτι που μπορεί να μετατραπεί σε πηγή έμπνευσης και καινοτομίας, όταν διοχετεύεται σωστά.

Πρακτικές εφαρμογές και θεραπευτικές προοπτικές

Η μελέτη αυτή δεν περιορίζεται στην κατανόηση του φαινομένου, αλλά προσφέρει πρακτικές ιδέες για την εκπαίδευση και θεραπεία των ατόμων με ΔΕΠΥ.

Σύμφωνα με τη Δρ. Fang: «Μπορούμε να αναπτύξουμε προγράμματα εκπαίδευσης που θα βοηθούν τα άτομα με ΔΕΠΥ να αξιοποιούν τις αυθόρμητες ιδέες τους και να τις μετατρέπουν σε δημιουργικά αποτελέσματα. Παράλληλα, παρεμβάσεις βασισμένες στην ενσυνειδητότητα (mindfulness), ειδικά προσαρμοσμένες στη ΔΕΠΥ, μπορούν να μειώσουν την ανεξέλεγκτη περιπλάνηση του νου και να την μετατρέψουν σε πιο εστιασμένη και παραγωγική.»

Η μελέτη δείχνει ότι η καθοδηγούμενη αξιοποίηση της νοητικής περιπλάνησης μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργικότητα και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Δημιουργικότητα ως πλεονέκτημα, όχι ως εμπόδιο

Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα, ο Καθηγητής K.P. Lesch από το Πανεπιστήμιο του Würzburg στη Γερμανία, σημείωσε: «Η νοητική περιπλάνηση είναι μια από τις βασικές πηγές της εξαιρετικής δημιουργικότητας των ατόμων με υψηλής λειτουργικότητας ΔΕΠΥ. Αυτή η ιδιαιτερότητα τα καθιστά ανεκτίμητο πλεονέκτημα για την κοινωνία και το μέλλον του πλανήτη.»

Η νέα αυτή έρευνα μάς υπενθυμίζει ότι η ΔΕΠΥ δεν είναι μόνο μια πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί, αλλά και μια διαφορετική μορφή σκέψης που μπορεί να γεννά πρωτοποριακές ιδέες. Αντί να προσπαθούμε να «περιορίσουμε» το μυαλό που ταξιδεύει, ίσως ήρθε η ώρα να μάθουμε πώς να το καθοδηγούμε — από τη διάσπαση στην έμπνευση.