Στη βιοϊατρική έρευνα, οι συγγραφείς χρησιμοποιούν συχνά όρους όπως «πρόσφατη μελέτη», «πρόσφατα δεδομένα» ή «πρόσφατη προσέγγιση» για να προσδώσουν επικαιρότητα στα ευρήματά τους. Ωστόσο, μέχρι σήμερα ήταν ελάχιστα γνωστό τι σημαίνει στην πραγματικότητα «πρόσφατο» όταν συνδέεται με μια αναφορά. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The BMJ επιχειρεί να δώσει ποσοτική απάντηση σε αυτό το ερώτημα, αναλύοντας συστηματικά πόσο πρόσφατες είναι οι δημοσιεύσεις που περιγράφονται με τέτοιους όρους.
Τα ευρήματα αποκαλύπτουν ότι η λέξη «πρόσφατο» χρησιμοποιείται με εντυπωσιακά ευρεία ευελιξία στη βιοϊατρική βιβλιογραφία – συχνά πολύ πέρα από τα όρια που θα ανέμεναν οι αναγνώστες και οι αξιολογητές.
Μεθοδολογία: Πώς μετριέται το «πρόσφατο»
Η ερευνητική ομάδα, με έδρα την Ισπανία, ανέλυσε 1.000 βιοϊατρικά άρθρα από διαφορετικές ειδικότητες. Σε κάθε άρθρο εντοπίστηκε η πρώτη εμφάνιση μίας από 20 προκαθορισμένες εκφράσεις που περιείχαν τη λέξη «πρόσφατο» ή συνώνυμό της και συνδέονταν με συγκεκριμένη βιβλιογραφική αναφορά.
Στη συνέχεια, οι ερευνητές υπολόγισαν τη χρονολογική διαφορά μεταξύ του έτους δημοσίευσης του άρθρου και του έτους δημοσίευσης της αναφοράς που χαρακτηριζόταν ως «πρόσφατη». Αυτή η χρονολογική διαφορά ορίστηκε ως «καθυστέρηση αναφοράς».
Η ανάλυση αποκάλυψε εύρος καθυστέρησης από 0 έως 37 έτη. Η διάμεση καθυστέρηση ήταν 4,0 έτη, ενώ ο μέσος όρος έφτασε τα 5,5 έτη. Παρότι η συχνότερη καθυστέρηση ήταν μόλις ένα έτος, οι αποκλίσεις ήταν αξιοσημείωτες: σχεδόν 18% των «πρόσφατων» αναφορών αφορούσαν εργασία άνω της δεκαετίας, ενώ υπήρξαν αναφορές ηλικίας 20 ή και 30 ετών.
Διαφορές μεταξύ ιατρικών ειδικοτήτων
Μία από τις σημαντικότερες διαπιστώσεις ήταν ότι η ηλικία των «πρόσφατων» αναφορών ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με την ειδικότητα. Ειδικότητες με ταχύτερη παραγωγή νέας γνώσης – όπως η εντατική θεραπεία, οι λοιμώδεις νόσοι, η γενετική, η ανοσολογία και η ακτινολογία – εμφάνισαν τις μικρότερες καθυστερήσεις, περίπου δύο έτη κατά μέσο όρο.
Αντίθετα, κλάδοι με πιο βραδείς ρυθμούς εξέλιξης της βιβλιογραφίας, όπως η νεφρολογία, η κτηνιατρική και η οδοντιατρική, παρουσίασαν σημαντικά μεγαλύτερες καθυστερήσεις, από 8,5 έως 14 έτη. Η διαφορά αυτή υπογραμμίζει το διαφορετικό «χρονικό περιβάλλον» μέσα στο οποίο εξελίσσονται οι επιστημονικές γνώσεις σε κάθε ειδικότητα.
Ποια «πρόσφατη» έκφραση είναι πράγματι πρόσφατη;
Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι ο ακριβής τύπος της φράσης επηρεάζει έντονα την ηλικία της αναφοράς. Όροι όπως «πρόσφατη προσέγγιση», «πρόσφατη ανακάλυψη» και «πρόσφατη μελέτη» συσχετίζονταν συστηματικά με παλαιότερη βιβλιογραφία. Αυτό πιθανότατα αντανακλά την τάση των συγγραφέων να χρησιμοποιούν τον όρο «πρόσφατο» με τρόπο περισσότερο ρητορικό παρά χρονολογικό για να υποδηλώσουν σχετική επικαιρότητα χωρίς αυστηρή χρονική ακρίβεια.
Αντίθετα, οι φράσεις «πρόσφατη δημοσίευση» και «πρόσφατο άρθρο» συνδέονταν με πιο σύγχρονες αναφορές, υποδηλώνοντας ότι όταν ο όρος σχετίζεται με το είδος της πηγής, η χρήση του είναι χρονικά ακριβέστερη.
Σταθερά μοτίβα και βελτιώσεις με την πάροδο του χρόνου
Τα πρότυπα παρέμειναν εν γένει σταθερά σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, τα άρθρα που δημοσιεύθηκαν την περίοδο 2020–2025 εμφάνισαν αισθητή μείωση της ηλικίας των «πρόσφατων» αναφορών. Αυτή η βελτίωση μπορεί να οφείλεται τόσο στην αυξημένη ψηφιακή πρόσβαση στη σύγχρονη βιβλιογραφία όσο και στον ταχύ ρυθμό παραγωγής νέων δεδομένων στις επιστήμες υγείας τα τελευταία χρόνια.
Επιπλέον, τα περιοδικά με πολύ υψηλό συντελεστή αντίκτυπου (12 και άνω) είχαν μικρότερες καθυστερήσεις. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι τα κορυφαία περιοδικά επιβάλλουν αυστηρότερες απαιτήσεις επικαιρότητας ή ότι προσελκύουν συγγραφείς που χρησιμοποιούν συστηματικά πιο πρόσφατες πηγές.
Περιορισμοί και ερμηνεία των ευρημάτων
Η μελέτη είναι παρατηρητική και δεν εξετάζει τη συνάφεια των αναφορών, αλλά μόνο τη χρονολογική τους ηλικία. Εξετάστηκε επίσης μόνο η πρώτη κατάλληλη «πρόσφατη» φράση σε κάθε άρθρο, γεγονός που πιθανόν υποεκτιμά την ποικιλία των σχετικών χρήσεων.
Παρά τους περιορισμούς, το μεγάλο και συστηματικά ελεγμένο δείγμα καταδεικνύει ότι η χρήση της λέξης «πρόσφατο» στη βιοϊατρική γραφή λειτουργεί συχνά ως ρητορικό εργαλείο και όχι ως ακριβής χρονολογικός δείκτης.
Η «πρόσφατη» γνώση δεν είναι πάντα τόσο πρόσφατη
Οι συγγραφείς καταλήγουν ότι ο όρος «πρόσφατο» μπορεί να σημαίνει «οτιδήποτε, από την περασμένη σεζόν έως τον περασμένο αιώνα». Καθώς η βιβλιογραφία αυξάνεται με εκθετικό ρυθμό και η ανάγκη για χρονική ακρίβεια γίνεται ολοένα και πιο κρίσιμη, οι αναγνώστες, οι αξιολογητές και οι συντάκτες ενδέχεται να χρειάζεται να αντιμετωπίζουν τις «πρόσφατες» αξιώσεις με μεγαλύτερη επιφύλαξη. Μια σαφέστερη, ποσοτικοποιημένη χρήση χρονικών όρων θα μπορούσε να βελτιώσει την ακρίβεια και τη διαφάνεια της επιστημονικής επικοινωνίας.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!