Αυτόματος πιλότος: Συνήθειες οδηγούν τα 2/3 της καθημερινότητάς μας

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουμε ότι οι πράξεις μας είναι αποτέλεσμα συνειδητών αποφάσεων και λογικής σκέψης. Ωστόσο, νέα έρευνα από τα Πανεπιστήμια Surrey (Ηνωμένο Βασίλειο), South Carolina (ΗΠΑ) και Central Queensland (Αυστραλία) δείχνει ότι στην πραγματικότητα ζούμε τη ζωή μας… στον «αυτόματο πιλότο». Σύμφωνα με τη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychology & Health, περίπου τα δύο τρίτα των καθημερινών μας συμπεριφορών δεν προκύπτουν από συνειδητές επιλογές, αλλά ενεργοποιούνται αυτόματα από συνήθειες.

Οι συνήθειες πίσω από την καθημερινότητα

Οι συνήθειες είναι αυτοματοποιημένες συμπεριφορές που ενεργοποιούνται όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με γνώριμα περιβάλλοντα ή καταστάσεις. Για παράδειγμα, το να φτιάξουμε καφέ το πρωί μόλις ξυπνήσουμε, να ελέγξουμε το κινητό μας όταν ακούμε ειδοποίηση ή να δέσουμε τη ζώνη στο αυτοκίνητο πριν ξεκινήσουμε δεν είναι συνειδητές αποφάσεις που παίρνουμε κάθε φορά· είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων συνδέσεων μεταξύ περιβάλλοντος και αντίδρασης. Η έρευνα αποκάλυψε ότι το 65% των καθημερινών συμπεριφορών των συμμετεχόντων ξεκινούσε από συνήθεια, χωρίς ενεργή σκέψη ή πρόθεση εκείνη τη στιγμή.

Πώς έγινε η μελέτη

Για να καταγραφεί η δύναμη της συνήθειας στην πράξη, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια καινοτόμα μέθοδο:

• Συμμετείχαν 105 εθελοντές από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία.

• Κατά τη διάρκεια μίας εβδομάδας, έπαιρναν έξι τυχαίες ειδοποιήσεις στο κινητό τους κάθε μέρα.

• Σε κάθε ειδοποίηση, έπρεπε να δηλώσουν τι έκαναν εκείνη τη στιγμή και αν η πράξη τους προέκυπτε από συνειδητή απόφαση ή από συνήθεια.

Αυτό το πρωτόκολλο επέτρεψε στους ερευνητές να παρακολουθήσουν την καθημερινή συμπεριφορά σε πραγματικό χρόνο, αντί να βασιστούν μόνο σε αναμνήσεις ή γενικές περιγραφές των συμμετεχόντων.

Όταν η συνήθεια «συνεργάζεται» με τις προθέσεις μας

Αν και οι συνήθειες συχνά φαίνονται μηχανικές, η μελέτη έδειξε ότι 46% των συμπεριφορών ήταν αποτέλεσμα συνδυασμού συνήθειας και συνειδητής πρόθεσης. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι τείνουν να καλλιεργούν συνήθειες που υποστηρίζουν τους στόχους τους, ενώ προσπαθούν να απομακρύνουν εκείνες που έρχονται σε σύγκρουση.

Όπως σημειώνει ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Surrey, Benjamin Gardner, «οι καλές συνήθειες είναι ένας ισχυρός τρόπος να μετατρέψουμε τις επιθυμίες μας σε πραγματικότητα. Αντίθετα, η προσπάθεια να “σπάσουμε” μια κακή συνήθεια απλά με θέληση ή προσπάθεια δεν είναι αρκετή· χρειάζονται στρατηγικές που θα μας βοηθήσουν να αναγνωρίσουμε και να διακόψουμε τα ανεπιθύμητα μοτίβα».

Τι σημαίνει αυτό για την υγεία μας

Τα αποτελέσματα της μελέτης έχουν σημαντικές επιπτώσεις στον χώρο της δημόσιας υγείας και της ευεξίας. Εάν η πλειοψηφία των πράξεών μας βασίζεται σε συνήθειες, τότε η διαμόρφωση νέων, υγιεινών συνηθειών είναι καθοριστική για να βελτιώσουμε τη ζωή μας.

• Για την άσκηση: Η έρευνα έδειξε ότι η φυσική δραστηριότητα αποτελεί εξαίρεση, καθώς δύσκολα γίνεται «αυτόματα». Γι’ αυτό, οι ειδικοί προτείνουν να συνδέσουμε την άσκηση με συγκεκριμένα ερεθίσματα (π.χ. μετά τη δουλειά, κάθε απόγευμα) ώστε να γίνει σταδιακά κομμάτι της ρουτίνας μας.

• Για τη διατροφή: Η καλλιέργεια συνηθειών όπως η κατανάλωση φρούτων μετά από κάθε γεύμα μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της διατροφής χωρίς μεγάλη προσπάθεια.

• Για τη διακοπή κακών συνηθειών: Η απλή επιθυμία να κόψει κάποιος το κάπνισμα συχνά δεν επαρκεί. Χρειάζεται να διακόψει τα ερεθίσματα (π.χ. αποφυγή χώρων που συνδέονται με το κάπνισμα) και να τα αντικαταστήσει με νέες, πιο υγιεινές πρακτικές (π.χ. τσίχλα μετά το φαγητό αντί για τσιγάρο).

Ο εγκέφαλος και ο «αυτόματος πιλότος»

Η επικεφαλής ερευνήτρια, Dr. Amanda Rebar από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας, τονίζει: «Οι άνθρωποι μας αρέσει να σκεφτόμαστε ότι είμαστε λογικοί και παίρνουμε αποφάσεις με σκέψη, αλλά η αλήθεια είναι ότι μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας γίνεται με ελάχιστη σκέψη, ενεργοποιημένο από τη συνήθεια».

Η συνεργάτιδά της, Dr. Grace Vincent, προσθέτει ότι τα ευρήματα δίνουν ελπίδα: «Αν καταφέρουμε να δημιουργήσουμε θετικές συνήθειες γύρω από τον ύπνο, τη διατροφή ή τη γενική ευεξία, μπορούμε να βασιστούμε σε αυτόν τον “αυτόματο πιλότο” για να τις διατηρήσουμε».

Η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι περισσότεροι ζούμε με οδηγό τις συνήθειες μας, και όχι με συνειδητές επιλογές. Αυτό μπορεί να μοιάζει ανησυχητικό, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί ευκαιρία. Αν επενδύσουμε στην ανάπτυξη καλών συνηθειών, αυτές θα μας στηρίξουν μακροπρόθεσμα, χωρίς να χρειάζεται συνεχής προσπάθεια. Ο «αυτόματος πιλότος» του εγκεφάλου μπορεί να είναι είτε παγίδα είτε σωτήρας· το πώς θα τον προγραμματίσουμε εξαρτάται από εμάς.