Τα σαλιγκάρια έχουν την εικόνα ζωγραφισμένη στο μυαλό πολλών: αργά πλάσματα με θολή, σχεδόν ανύπαρκτη όραση. Ωστόσο, πρόσφατες επιστημονικές μελέτες καταρρίπτουν αυτόν τον μύθο — δείχνουν ότι ορισμένα είδη διαθέτουν εξαιρετική όραση και, ακόμη πιο εκπληκτικό, μπορούν να αναγεννήσουν πλήρως τα μάτια τους.
Έξυπνη Όραση στο Θαλάσσιο Περιβάλλον
Έρευνες στο πεδίο της φυσικής ιστορίας αποκάλυψαν ότι τα αχιβαδοειδή conch snails — γνωστά και ως strombids — διαθέτουν τα μεγαλύτερα και πιο εξελιγμένα μάτια μεταξύ των σαλιγκαριών: έως και 10 φορές μεγαλύτερα από άλλων ειδών. Οι οφθαλμοί τους αναπτύσσονται σε ευκίνητα στοίχους (eyestalks), που τους επιτρέπουν να κοιτάζουν παντού και να ανιχνεύουν απειλές στο περιβάλλον τους, συχνά σε ρηχά, τροπικά ύδατα. Αυτή η όραση είναι αρκετά εξελιγμένη ώστε να επιτρέπει την αποφυγή θηρευτών μέσω ακροβατικών “πηδημάτων” στο νερό.
Η δυνατότητα αυτή διαφέρει σημαντικά από τα περισσότερα σαλιγκάρια ξηράς ή άλλων ειδών, των οποίων τα μάτια λειτουργούν σε επίπεδο ανίχνευσης φωτός και σκιάς — χωρίς πραγματικές εικόνες. Τα conch snails διαθέτουν σύνθετους αμφιβληστροειδείς, που θυμίζουν περισσότερο όραση σπονδυλωτών παρά απλό φωτεινιστικό αίσθημα.
Αναγέννηση Ματιών: Ένας Εντυπωσιακός Βιολογικός Μηχανισμός
Η πιο εκπληκτική ανακάλυψη: ορισμένα είδη σαλιγκαριών, όπως τα golden apple snails (Pomacea canaliculata), μπορούν να αναγεννήσουν πλήρως ένα μάτι αν αυτό ακρωτηριαστεί. Σε πειράματα, ολόκληρο μάτι αφαιρέθηκε και επανεμφανίστηκε πλήρως λειτουργικό σε διάστημα μερικών εβδομάδων – περίπου ένας μήνας για μικρή δομή και περίπου τρεις μήνες για πλήρη σύνδεση με τον εγκέφαλο.
Αυτό έχει τεράστια σημασία: τα μάτια αυτών των σαλιγκαριών είναι πολύπλοκα όργανα τύπου “camera”, παρόμοια με τα ανθρώπινα. Η αναγέννηση ματιών δίνει σημαντικές ενδείξεις για το πώς θα μπορούσε η βιοϊατρική να εξελίξει θεραπείες για την αναγέννηση οφθαλμικών ιστών στον άνθρωπο.
Μοριακοί Μηχανισμοί & Γονίδια
Ένας σημαντικός μοριακός παράγοντας είναι το γονίδιο PAX6, που εμφανίζεται απαραίτητο τόσο για την ανάπτυξη ματιών στα σαλιγκάρια όσο και στον άνθρωπο. Σε σαλιγκάρια όπου отключήθηκε το PAX6 μέσω CRISPR, τα μάτια δεν αναπτύχθηκαν, οδηγώντας τα ζώα σε σοβαρή κινητική δυσχέρεια και αδυναμία επιβίωσης χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Αυτό δείχνει ότι οι μοριακοί μηχανισμοί της ανάπτυξης και αναγέννησης είναι κοινής καταγωγής σε σαλιγκάρια και ανθρώπους, κάτι που ενισχύει την ελπίδα ότι κάποια στιγμή μπορεί να ενεργοποιηθούν αντίστοιχα μονοπάτια θεραπείας στον άνθρωπο.
Πρακτικές & Ερευνητικές Επιπτώσεις
-
Η αναγέννηση ματιών στα σαλιγκάρια γίνεται με κύτταρα πλαστικής φύσης, που μεταμορφώνονται σε ολοκληρωμένες οφθαλμικές δομές μέσω κυτταρικής επαναπρογραμματισμού (transdetermination) — ακόμα και μετά από μερικό ακρωτηριασμό του eyestalk.
-
Η πλήρης λειτουργική αποκατάσταση απαιτεί συνεργασία μεταξύ του οφθαλμικού ιστού και του νευρικού συστήματος — πράγμα που επιτυγχάνεται σε έναν χρόνο ~90 ημερών.
Αυτά τα ευρήματα έχουν οδηγήσει τους επιστήμονες να χρησιμοποιούν τα σαλιγκάρια ως μοντέλα για αποκατάσταση όρασης στον άνθρωπο, αφού τα μάτια τους μοιράζονται γονίδια και λειτουργικές αρχές με τα ανθρώπινα.
Από την Έρευνα στην Εφαρμογή
-
Η δυνατότητα αναγέννησης ματιού στα σαλιγκάρια δείχνει ότι είναι «αναστρέψιμες» ακόμα και βλάβες σε σύνθετα οφθαλμικά όργανα.
-
Καθώς είμαστε αντιμέτωποι με βαριά περιβαλλοντικά στερεοειδή ή εκφυλιστικά νοσήματα όπως η ηλικιακή εκφύλιση ωχράς κηλίδας (AMD) και η ρετινίτις pigmentosa, τα βασικά μονοπάτια αναγέννησης μοιάζουν με πιθανές στοχευμένες θεραπείες, όπως peptide-based eye drops και gene therapy με CRISPR/PAX6.
-
Παράλληλα, μελέτες σε τρωκτικά και πρωτεύοντα θηλαστικά (όπως primates) εξετάζουν την επαναπρογραμματισμένη επιδιόρθωση οπτικού νεύρου — μια συναφής προσέγγιση σε μεγαλύτερα πλάνα θεραπείας.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!