Σε μια εποχή όπου το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν τις κύριες πηγές πληροφόρησης, η παραπληροφόρηση (misinformation) και η εσκεμμένη διάδοση ψευδών πληροφοριών (disinformation) στον χώρο της υγείας έχουν γίνει πιο διαδεδομένες από ποτέ. Η ταχύτητα και η συναισθηματική φόρτιση που έχουν αυτές οι πληροφορίες συχνά ξεπερνούν την κριτική σκέψη του κοινού.
Γιατί βαριόμαστε να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψέμα;
Οι ψευδείς ειδήσεις συχνά περιέχουν κάποιο «κομμάτι αλήθειας» φτιαγμένο έτσι ώστε να μοιάζει πειστικό. Για παράδειγμα, πριν την πανδημία, υπήρχε ο μύθος ότι η κατανάλωση χλωρίνης σκοτώνει τον ιό – στην πραγματικότητα, η χλωρίνη απολυμαίνει επιφάνειες, αλλά είναι επικίνδυνη αν καταποθεί. Ταυτόχρονα, τα μυθεύματα γίνονται πιο αποδεκτά όταν:
-
Είναι γνώριμα ή συμφωνούν με τις υπάρχουσες αντιλήψεις μας,
-
Διαδίδονται από αξιόπιστες πηγές (σύνεση δηλητηριάζει τον κριτικό μας φακό),
-
Σχετίζονται με έντονα συναισθήματα — όπως φόβο, θυμό ή σοκ.
Η αλγοριθμική λειτουργία των κοινωνικών δικτύων ενισχύει αυτή την κατάσταση, προβάλλοντας περιεχόμενο με συναισθηματική επίδραση αντί για αξιοπιστία.
Πρακτικές για να διακρίνεις την παραπληροφόρηση
1. Έλεγξε την πηγή πληροφορίας:
Ιστότοποι με αξιόπιστο domain όπως .edu ή .gov και με στοιχεία για τον συντάκτη είναι συνήθως πιο έγκυροι. Αναζήτησε επίσης άλλες αξιόπιστες πηγές που επιβεβαιώνουν το ίδιο θέμα.
2. Απόφυγε τον τίτλο-δόλωμα (clickbait):
Μην αρκεστείς στον τίτλο. Αν είναι υπερβολικός ή προκαλεί έντονα συναισθήματα, συνήθως κρύβει παραπληροφόρηση.
3. Έλεγξε αν υπάρχουν αποδείξεις:
Οι αξιόπιστες ειδήσεις συνοδεύονται από πηγές και δεδομένα. Αν λείπουν, αυτό αποτελεί “κόκκινη σημαία”.
4. Έλεγξε την ημερομηνία:
Πολλές φορές κυκλοφορούν παλαιότερες ειδήσεις που πλέον δεν ισχύουν — βεβαιώσου ότι πρόκειται για έγκυρη και πρόσφατη πληροφορία.
5. Δείτε μήπως επιβεβαιώνει τις δικές σου προκαταλήψεις:
Ρώτησε τον εαυτό σου αν αυτή η πληροφορία σε βολεύει ή συμπλέει με τις απόψεις σου — αν ναι, μπορεί να μην είναι αντικειμενική.
6. Ψάξε αστείο ή σατιρικό περιεχόμενο:
Μερικές φορές, ειδήσεις είναι χιουμοριστικές ή εξυπηρετούν την επιχείρηση της πλάκας — σιγουρέψου ότι το περιεχόμενο προορίζεται σοβαρά.
7. Ρώτησε έναν ειδικό ή βιβλιοθηκονόμο:
Εάν δεν είσαι σίγουρος, απευθύνσου σε γιατρό, επιστήμονα ή ίσως έναν επαγγελματία πληροφόρησης. Ιστότοποι fact-check και επαγγελματίες αξίζουν πάντα εμπιστοσύνη.
Πώς να αποτρέψουμε τη διάδοση ψευδών ειδήσεων
-
Μοιράσου με φειδώ: Πριν πατήσεις “Κοινοποίηση”, αναρωτήσου αν έχεις επιβεβαιώσει την ακρίβεια.
-
Συζήτηση με συμπόνια: Αν κάποιος πιστεύει σε ψευδείς ειδήσεις, μην τον κρίνεις δημόσια. Αντίθετα, χρησιμοποίησε την τεχνική Fact–Warning–Fallacy–Fact για να αποδομήσεις τον μύθο με ηρεμία και τεκμηρίωση.
-
Εμβολιασμός κατά της παραπληροφόρησης (pre-bunking): Προσπάθησε να “εμβολιαστείς” πληροφοριακά — δηλαδή να γνωρίζεις εκ των προτέρων τις κοινές τεχνικές εξαπάτησης, ώστε να μην “κολλήσεις” όταν τις συναντήσεις.
Ο ρόλος των φορέων και των ΜΜΕ
-
Ο Surgeon General των ΗΠΑ προειδοποίησε ότι η παραπληροφόρηση για την COVID-19 αποτελεί σοβαρή απειλή για τη δημόσια υγεία – κρίνεται απαραίτητη η συνεργασία του κοινού, των οργανισμών υγείας και των μέσων ενημέρωσης για την αντιμετώπισή της.
-
Η ACP (American College of Physicians) συνιστά την εκπαίδευση δημοσιογράφων στη διαχείριση θεμάτων υγείας, με στόχο τη μείωση της διάδοσης ψευδών πληροφοριών και τη συμβολή της επιστήμης στην ενημέρωση του κοινού.
Υπό την πίεση της ψηφιακής εποχής, η υγειονομική πληροφόρηση γίνεται όλο και πιο ευάλωτη στην παραπληροφόρηση και τη διαστρέβλωση. Σε αυτήν τη συνθήκη, η κριτική σκέψη, η αξιολόγηση της πηγής και η υπευθυνότητα όλων μας — από τους απλούς πολίτες μέχρι τα μέσα ενημέρωσης και κυβερνήσεις — είναι πιο σημαντικές από ποτέ. Η υγεία μας εξαρτάται όχι μόνο από τις αποφάσεις μας, αλλά και από την ποιότητα της πληροφορίας στην οποία βασίζονται.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!