Πυρκαγιές και υγεία: Φυσικές, καρδιοαναπνευστικές και ψυχικές επιπτώσεις

Οι δασικές πυρκαγιές αυξάνουν, με επιπτώσεις όχι μόνο στο περιβάλλον αλλά και στην ανθρώπινη υγεία. Οι συνέπειες των πυρκαγιών ποικίλλουν από άμεση αναπνευστική δυσφορία μέχρι μακροχρόνιες καρδιακές, ανοσολογικές και ψυχικές διαταραχές.

Αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα

Ο καπνός των πυρκαγιών περιέχει λεπτά σωματίδια PM2.5, αέρια όπως οζώνη και πτητικές οργανικές ενώσεις που εισπνέονται βαθιά στους πνεύμονες. Ακόμα και υγιείς άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν βήχα, ερεθισμούς στο λαιμό και τα μάτια, δύσπνοια και σφίξιμο στο στήθος. Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι οι συνέπειες μπορούν να διαρκέσουν μήνες μετά την πυρκαγιά. Οι ερευνητές σε κοινή έκθεση Harvard‑Mount Sinai αναφέρουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικής καρδιοπάθειας, αρρυθμίας, υπέρτασης, πνευμονίας και άλλων χρόνιων νόσων έως και τρεις μήνες μετά την έκθεση.

Υγιείς ηλικιωμένοι ή άτομα με υπαρκτές αναπνευστικές ή καρδιαγγειακές παθήσεις διατρέχουν ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο. Επίσης, περιοχές με χαμηλή πρόσβαση σε κλιματιστικά ή καθαρό αέρα προβληματίζουν· σχετική μελέτη έδειξε 22% υψηλότερο κίνδυνο προσέλευσης στα Επείγοντα για αναπνευστικά προβλήματα για όσους ζουν σε τέτοιες ζώνες.

Συστηματική φλεγμονή και ανοσοποιητική επίδραση

Το PM2.5 όχι μόνο ερεθίζει τους πνεύμονες, αλλά μεταφέρεται μέσω της κυκλοφορίας στο αίμα, προκαλώντας φλεγμονώδη αντίδραση σε άλλα όργανα. Αυτό μπορεί να επιδεινώσει αυτοάνοσες καταστάσεις ή να αυξήσει επιρρέπεια σε λοιμώξεις όπως COVID-19.

Νευρογνωστικές δυσλειτουργίες

Μια σχετικά νέα ανησυχία αφορά το ότι ο καπνός των πυρκαγιών μπορεί να επηρεάζει άμεσα τον εγκέφαλο. Σε πειραματικά μοντέλα δείχνουν ότι τα σωματίδια PM2.5 μπορούν να διεισδύσουν στον εγκέφαλο μέσω της μύτης ή της κυκλοφορίας, προκαλώντας φλεγμονή, καταστροφή των προστατευτικών φραγμών του αίματος–εγκεφάλου και θάνατο νευρικών κυττάρων. Ακόμα, μελέτες σε χρήστες κινητού παιχνιδιού κατέγραψαν μείωση στην προσοχή και την συγκέντρωση εντός ωρών από την έκθεση σε καπνό. Επιπλέον, η έκθεση συσχετίζεται με μειωμένη σχολική επίδοση σε μαθητές, ειδικά σε μαθητές τρίτης έως πέμπτης τάξης.

Ψυχική υγεία και μετεγκαταστασιακό στρες

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις των πυρκαγιών είναι πολυδιάστατες: άγχος, κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και αϋπνίες εμφανίζονται ιδίως σε ανθρώπους που έχασαν σπίτια, αναγκάστηκαν να εκκενώσουν ή βίωσαν μακροχρόνια αβεβαιότητα. Έρευνες στο πλαίσιο μεγάλων πυρκαγιών (όπως της Καλιφόρνια) έδειξαν ότι οι ψυχικές επιπτώσεις μπορεί να διαρκέσουν χρόνια: ακόμα και δεκαετίες για PTSD ή κατάθλιψη. Οι γυναίκες, ηλικιωμένοι και ομάδες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο εμφανίζονται ιδιαίτερα ευάλωτες.

Αλυσίδα επιπτώσεων στην καθημερινότητα

Η ποιότητα του αέρα μειώνεται δραματικά, αναστέλλοντας υπαίθριες δραστηριότητες. Αυτό οδηγεί σε αύξηση της καθιστικής ζωής, μειωμένη άσκηση και χειροτέρευση της ψυχικής διάθεσης. Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας επιδεινώνει τις επιπτώσεις από την έκθεση στον καπνό και ενισχύει το αίσθημα μοναξιάς και άγχους.

Προστασία και αντιμετώπιση

1. Παραμονή σε σπίτια με καθαρό αέρα: Να χρησιμοποιούνται φίλτρα HEPA, κλιματιστικά με MERV‑13 και σφραγισμένα παράθυρα. Όσοι δεν έχουν πρόσβαση σε τέτοια μέσα διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο.

2. Χρήση μάσκας όταν βρίσκεστε εξωτερικά: Μόνο μάσκες τύπου N95 ή P100 που εφαρμόζουν σωστά μπορούν να φιλτράρουν αποτελεσματικά τους ρύπους.

3. Περιορισμός υπαίθριων δραστηριοτήτων: Σε ημέρες με υψηλό AQI, είναι σημαντικό να αποφεύγεται η άθληση και η έκθεση στην σκόνη.

4. Υπηρεσίες ψυχικής στήριξης: Σε ανθρώπους που βιώνουν ψυχολογικό στρες, είναι σημαντικό να προσφέρονται συμβουλευτικές υπηρεσίες, τεχνικές διαχείρισης άγχους και κοινοτική υποστήριξη.

5. Δημόσια πολιτική και έρευνα: Απαιτείται ολοκληρωμένη διαχείριση πυρκαγιών που περιλαμβάνει και σχέδια προστασίας της υγείας, καθώς και έρευνα για μακροχρόνιες συνέπειες.

Οι πυρκαγιές δεν είναι μόνο φυσικές καταστροφές. Αποτελούν σοβαρή απειλή για την υγεία μας. Ο καπνός και τα σωματίδια PM2.5 προκαλούν άμεσες και μακροχρόνιες βλάβες στο αναπνευστικό, το καρδιαγγειακό αλλά και στο νευρικό σύστημα. Επιπλέον, οι ψυχικές επιπτώσεις, κυρίως μετά από εκκένωση και απώλεια στέγης, μπορούν να διαρκέσουν για χρόνια. Η πρόληψη μέσω καθαρού αέρα, προστατευτικής μάσκας, περιορισμού της έκθεσης και ψυχικής υποστήριξης είναι απαραίτητη. Ταυτόχρονα, χρειάζονται αποτελεσματικές δημόσιες πολιτικές και έρευνες που θα διασφαλίζουν τη μακροχρόνια υγεία των πληθυσμών στις περιοχές με συχνές πυρκαγιές.